Experimenten met menselijke embryo’s zijn aan strenge regels gebonden. Maar voor embryo-achtige structuren die zijn gekweekt uit menselijke stamcellen bestonden er nog geen regels, hoewel deze zogeheten ‘embryo-modellen’ steeds meer op een echt embryo gaan lijken. Het Verenigd Koninkrijk heeft nu als eerste land richtlijnen geformuleerd, die onder meer verbieden om deze structuren in een baarmoeder te implanteren. Maar de nieuwe regels zijn op basis van vrijwilligheid, en er is niet in vastgelegd hoe lang de embryo-modellen in een lab mogen worden gekweekt.
Het VK heeft een geschiedenis als het gaat om de regulering van embryo-onderzoek. In 1984 verscheen daar het ‘Warnock Report’ waarin is vastgelegd dat embryo’s niet langer dan veertien dagen in het laboratorium mogen worden gekweekt. Die regels waren nodig vanwege de opkomst van reageerbuisbevruchting (ivf), waarbij embryo’s in het lab ontstonden. Deze Britse regels zijn daarna de wereldwijde standaard geworden. De nieuwe richtlijnen voor embryo-modellen zullen dan ook wereldwijd met belangstelling worden bekeken.
Grenzen
Een nieuwsbericht van het wetenschappelijke tijdschrift Nature geeft een samenvatting van de richtlijnen, en verzamelde commentaar. Er moet allereerst een toezichtcommissie komen aan wie wetenschappers hun onderzoeksplannen met embryo-modellen moeten voorleggen. Die plannen komen dan vervolgens in een register te staan. De commissie bepaalt vervolgens of de voorstellen voldoen aan enkele basisregels: er moet onder meer een goede wetenschappelijke onderzoeksvraag zijn waarbij een duidelijk doel van het experiment moet zijn gesteld en de donoren van de stamcellen moeten toestemming hebben gegeven voor het onderzoek. Ook moeten de onderzoekers aangeven hoe de modellen aan het eind van het experiment worden vernietigd.
Maar de grenzen van onderzoek met embryo-modellen zijn niet helder beschreven, stelt bioethicus Søren Holm van de universiteit van Manchester in Nature. Veel wordt overgelaten aan de toezichtcommissie, maar daarmee wordt de suggestie gewekt dat de wetenschappelijke opbrengst het zwaarst weegt, en niet de ethische vragen die een onderzoek oproepen. Bij gewone embryo’s is als gezegd bepaald dat ze tot maximaal veertien dagen na bevruchting gekweekt moeten worden, maar bij de embryo-modellen is zo’n limiet afwezig.
Niet bindend
Dat is overigens verklaarbaar, omdat deze modellen niet ontstaan door bevruchting en een tijdsduur dus weinig zegt. Alleen zijn er ook geen beperkingen gesteld aan de eigenschappen die de modellen krijgen, zoals de aanleg van het zenuwstelsel, of het kloppen van het hart. Dit wekt de suggestie dat de richtlijnen het onderzoek niet zozeer reguleren, maar vooral legitimeren. Juist het stellen van duidelijke grenzen zou het gewone publiek laten zien dat onderzoekers niet zomaar hun gang kunnen gaan, zegt een wetenschappers die met embryo-modellen werkt in Nature.
De nieuwe richtlijnen zijn niet bindend, maar de opstellers denken dat ze wel degelijk nagevolgd zullen worden. Zij gaan er vanuit dat zowel wetenschappelijke tijdschriften als organisaties die onderzoek financieren staan de regels zullen overnemen. Dit betekent dat wie zich er niet aan houdt grote problemen krijgt bij het publiceren van de resultaten of het binnenhalen van nieuwe onderzoeksubsidies.
Zie ook dit eerdere bericht: Wat doen embryomodellen met ons beeld van het individu?
